400 tài liệu, tư liệu quý về lịch sử Bình Định sẽ được công bố trong triển lãm “Bình Định theo dòng lịch sử”

Bình Định nổi tiếng là vùng đất có cảnh quan đẹp như một bức tranh đầy chất thơ với thắng cảnh độc đáo, kỳ vĩ pha chút huyền ảo, nơi cư trú của cư dân văn hóa Sa Huỳnh cách đây khoảng 3.000 năm, từng là cố đô của vương quốc cổ Chămpa huyền bí, miền đất võ Tây Sơn huyền thoại, nơi sản sinh nhiều thi sĩ tài hoa…, vùng “đất võ trời văn” trứ danh Bình Định đang ngày càng thu hút sự quan tâm của đông đảo công chúng.
Lần đầu tiên, Triển lãm “Bình Định theo dòng lịch sử” giới thiệu đến công chúng khoảng 400 tài liệu, tư liệu đặc sắc được lựa chọn từ hàng nghìn trang tài liệu, tư liệu sưu tầm của các lưu trữ quốc gia thuộc Cục Văn thư và Lưu trữ Nhà nước, Bảo tàng thuộc tỉnh Bình Định, các Viện Nghiên cứu và nguồn tư liệu quý do các cá nhân chia sẻ…
Lấy ý tưởng từ những địa danh nổi tiếng của Bình Định để tạo nên một không gian 3D độc đáo, triển lãm sẽ đưa quý vị trải qua những hành trình nhiều cảm xúc khám phá vùng đất Bình Định theo dòng lịch sử từ cội nguồn đến ngày nay, qua ba phần:
Phần I: Từ cội nguồn văn hóa Sa Huỳnh đến văn hóa Chămpa
1. Sa Huỳnh
Năm 1934, nữ học giả Madeleine Colani được Trường Viễn Đông Bác cổ Pháp phái đến tỉnh Quảng Ngãi tìm hiểu “một kho chum khoảng 200 chiếc nằm cách mặt đất không sâu, trong một cồn cát ven biển vùng Sa Huỳnh”. Sau đó, tiếp tục mở rộng địa bàn khảo sát sang vùng Hoài Nhơn thuộc tỉnh Bình Định, bà đã phát hiện tại đây hai khu mộ chum phong phú, có giá trị về mặt nghiên cứu.
Từ đó đến nay, đã có nhiều di tích được phát hiện, dần hé lộ cuộc sống của cư dân Sa Huỳnh (hình thành từ cách đây khoảng 3.000 năm) trên đất Bình Định.
2. Chămpa
Bình Định là vùng đất cổ gắn liền với lịch sử của vương quốc Chămpa dưới thời Vijaya (999 – 1471). Đây từng là kinh kỳ, trung tâm chính trị, kinh tế và văn hóa của vương quốc Chămpa ở miền Trung Việt Nam.
Hệ thống di sản văn hóa Chămpa ở Bình Định phong phú, đa dạng và độc đáo, gồm thành lũy, đền tháp, điêu khắc, cảng thị và các khu sản xuất gốm.
Dấu tích thành quách và những ngọn tháp rêu phong đến nay vẫn còn đó trước thử thách của thời gian.
Sau những biến đổi bể dâu và những thăng trầm lịch sử, vùng đất hiểm yếu này trở thành phên giậu phía Nam của quốc thổ Đại Việt.

Châu bản triều Nguyễn năm Minh Mệnh thứ 21 (1840) có nội dung: tập tâu của tỉnh Bình Định trình công việc đắp lại pháo đài Hổ Cơ đã hoàn thành.

Phần II: Từ phủ Hoài Nhơn đến trọng địa phía nam Kinh thành
1. Hào khí Tây Sơn
Hầu hết tài liệu thời Tây Sơn không còn, chỉ có những ghi chép rải rác trong sử sách. Điều đáng chú ý là, dù bị sử gia triều Nguyễn coi là “ngụy” nhưng Hoàng đế Quang Trung lại được mô tả và thuật lại như một con người phi thường. Bằng những lời lẽ không giấu sự nể phục, sử triều Nguyễn đã làm toát lên khí phách, mưu lược, tài năng của người anh hùng kiệt xuất Quang Trung Nguyễn Huệ.
Những năm gần đây, bên cạnh kêu gọi nhìn nhận về triều Tây Sơn một cách toàn diện, đa chiều, các sử gia trong nước và ngoài nước vẫn gặp nhau ở quan điểm thống nhất ghi nhận đóng góp lớn lao của triều đại này, vai trò của anh hùng Quang Trung Nguyễn Huệ, đặc biệt coi “hào khí Tây Sơn” là “di sản” quý giá cần được tiếp tục kế thừa, phát huy.
2. Trọng địa phía nam
Với khối tài liệu lưu trữ đồ sộ hiện bảo quản tại các lưu trữ quốc gia, đặc biệt là Châu bản triều Nguyễn – Di sản tư liệu thế giới, diện mạo của vùng đất Bình Định được góp phần soi tỏ.
Kể từ khi Vua Lê Thánh Tông sáp nhập vùng đất Chiêm Thành vào cương thổ Đại Việt (1471) đến khi trở thành trọng địa phía nam Kinh thành dưới triều Nguyễn (1802 - 1945), trải qua gần 500 năm, vùng đất Bình Định đã qua nhiều biến thiên đồng thời tạo nên nhiều dấu ấn đặc biệt trong lịch sử dân tộc. Trong đó nổi bật là trường thi văn, trường thi võ; hoạt động giao thương; chính sách của triều đình đối với vùng đất này; biến động thời Pháp thuộc và phong trào yêu nước cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX…
Phần III: Từ mảnh đất “thành đồng” duyên hải Nam Trung bộ đến điểm sáng hội nhập, phát triển
1. Kháng chiến chống Pháp

Giặc đến ta đánh giặc đi
Toàn dân kháng chiến, giặc gì cũng tan

Trong Kháng chiến chống Pháp, Bình Định là địa bàn chiến lược cả về kinh tế, quân sự, là tỉnh tự do trọn vẹn của liên khu 5, là vùng hậu phương quan trọng trong cuộc kháng chiến của miền Nam Trung Bộ, trực tiếp là Gia Lai – Kon Tum. Bình Định thực thi song song nhiệm vụ chiến lược vừa chiến đấu, vừa xây dựng hậu phương. Guồng máy kháng chiến nơi đây luôn sôi động, hối hả. Trong hoàn cảnh chiến trường bị chia cắt, phong trào xóa nạn mù chữ, phong trào sản xuất “tự cấp tự túc” vẫn diễn ra sôi nổi, đáp ứng nhu cầu trong tỉnh và kịp thời cung ứng cho chiến trường khu 5, đồng thời lập nhiều chiến công oanh liệt đánh bại các cuộc càn quét của quân Pháp lấn chiếm vùng tự do. Quân dân Bình Định đã bảo vệ vững chắc hậu phương và góp phần quan trọng cùng cả nước kết thúc thắng lợi cuộc Kháng chiến chống Pháp.
2. Kháng chiến chống Mỹ
Trong Kháng chiến chống Mỹ, Bình Định luôn là chiến trường nóng bỏng, có thời điểm ở Bình Định, cố vấn Mỹ được huy động tăng lên gấp đôi, tập trung mở các cuộc càn quét đánh phá dữ dội, cùng hàng loạt vụ tàn sát đẫm máu của quân Nam Triều Tiên. Tiếp nối truyền thống của mảnh đất “thành đồng”, quân dân Bình Định đã nỗ lực đánh bại mọi âm mưu thủ đoạn của địch (tố cộng diệt cộng, ấp chiến lược, tìm diệt, bình định…) và liên tục lập kỳ tích, lần lượt làm thất bại các chiến lược chiến tranh của đế quốc Mỹ, góp phần xuất sắc cùng miền Nam nói riêng và cả nước nói chung kết thúc thắng lợi cuộc Kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.
3. Bình Định ngày nay
Những năm gần đây, Bình Định đã có sự bứt phá toàn diện. Phát huy “hào khí Tây Sơn”, tinh thần tự lực tự cường, tỉnh Bình Định đang vươn lên, hướng tới mục tiêu trở thành một trong những tỉnh phát triển thuộc nhóm dẫn đầu khu vực miền Trung và trở thành một trong những trọng điểm kinh tế, trung tâm du lịch lớn của cả nước. Đồng thời, phát huy những giá trị di sản văn hóa lịch sử đặc trưng của vùng “đất võ, trời văn” và bảo tồn giá trị tốt đẹp của người Bình Định.
Triển lãm bắt đầu diễn ra từ ngày 28/8 tại:
- Website Trung tâm Lưu trữ quốc gia I: https://archives.org.vn
- Fanpage Trung tâm Lưu trữ quốc gia I: https://facebook.com/luutruquocgia1
- Website Sở Nội vụ tỉnh Bình Định: https://snv.binhdinh.gov.vn
- Website Trung tâm Lưu trữ lịch sử tỉnh Bình Định: http:// ttltls.snv.binhdinh.gov.vn
Hi vọng trải nghiệm này sẽ mang đến cho quý vị những thông tin bổ ích, góc nhìn mới mẻ và hiểu biết sâu sắc hơn về bề dày lịch sử văn hóa, đất và người Bình Định.

Lính Tây Sơn. Tranh của William Alexander, một thành viên của phái bộ Huân tước McCartney năm 1793. Hình vẽ cho thấy trang phục và vũ khí của binh sĩ Tây Sơn. Theo “Cuộc nổi dậy của nhà Tây Sơn” của tác giả George Dutton, Lê Nguyễn dịch và giới thiệu.

Nguồn: Trung tâm Lưu trữ quốc gia I.